डा. विभूषित महत, काठमाडौं । पिसाबले शरीरबाट फोहोर पदार्थ निकाल्न मात्र मद्दत गर्दैन, यसले हाम्रो स्वास्थ्य अवस्था कस्तो छ भन्ने संकेत पनि दिइरहेको हुन्छ । त्यसैले त धेरै रोगका लागि पिसाबको परीक्षण गरिन्छ । पिसाब गर्न कुनै समस्या छैन र दिनको ६–७ पटक पिसाब लाग्छ भने शरीर स्वस्थ छ भन्ने बुझिन्छ । तर सामान्यभन्दा पटक–पटक पिसाब लाग्छ भने स्वास्थ्यमा केही समस्या छ भन्ने संकेत गर्छ ।
पटक–पटक पिसाब लाग्ने अवस्था
पटक–पटक पिसाब लाग्नुका धेरै कारण हुन सक्छन् । धेरै तरल पदार्थ पिएपछि बारम्बार पिसाब आउन सक्छ । त्यसमा पनि क्याफिन भएको तरल पदार्थ सेवन गर्दा धेरै पिसाब लाग्छ । पानी धेरै पिउँदा, मदिरापान गरेको बेला पनि छिटोछिटो पिसाब लागेको महसुस हुन्छ । त्यस्तै, गर्भावस्थामा बारम्बार पिसाब लाग्ने समस्या हुन सक्छ । यसबेला पाठेघरको आकार वृद्धि भएसँगै पिसाबथैलीमा परेको दबाबका कारण पिसाब आउने गर्छ ।
ओभरएटिभ ब्ल्याडर (ओएबी) एक अवस्था हो, जसमा कसैले पिसाब फेर्न तीव्र इच्छा अनुभव हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा बिना कारण ब्ल्याडरको स्नायु अति संवेदनशील भएर पिसाब लागिरहन्छ । यसलाई नियन्त्रण गर्न गाह्रो हुन सक्छ । यी कन्डिसन बाहेकपनि तपाइलाई धेरै नै पिसाब आएको अनुभव हुन्छ भने गम्भीर समस्या पनि हुन सक्छ । चिकित्सकलाई देखाइहाल्नुपर्छ ।
गम्भीर समस्या पनि हुन सक्छ
यदि दैनिकजसो बारम्बार पिसाब आइरहन्छ र पिसाब गर्दा पेट दुखे जस्तो हुन्छ भने कुनै रोगको लक्षण हुन सक्छ । मधुमेह, मूत्रनलीको संक्रमण, प्रोस्टेटको समस्या र कतिपय औषधिको साइड इफेक्टले गर्दा यो समस्या देखिन सक्छ ।
युरिनरी ट्रयाक्ट इन्फेक्सन (यूटीआई)
युरिनरी ट्रयाक्ट इन्फेक्सन (यूटीआई) पिसाब नलीको संक्रमण हो । पिसाबको समस्यामध्ये ७० प्रतिशत महिलामा युरिनरी ट्रयाक्ट इन्फेक्सन देखिने गर्छ । यो पुरुषको तुलनामा महिलामा धेरै हुन्छ । जब मूत्रमार्गको कुनै पनि भागमा ब्याक्टेरिया जम्मा हुन्छ तब संक्रमण निम्त्याउँछ । र, बारम्बार पिसाब लाग्छ ।
प्रोस्टेट बढ्नु
यो पुरुषहरुमा मात्र हुने समस्या हो । कुनै पुरुषलाई बारम्बार पिसाब हुनु प्रोस्टेट समस्याको संकेत हुन सक्छ । उमेर बढ्दै गएपछि प्रोस्टेट ग्रन्थि बढ्दै जान्छ । अत्याधिक वृद्धि हुँदै गएमा मूत्रमार्गमा दबाब दिन्छ र पिसाबको प्रवाह रोक्छ । उक्त ग्रन्थि बढ्दा पिसाब खुलस्त भएर आउन सक्दैन ।
पत्थरी
बारम्बार पिसाब लाग्नुको अर्को एउटा कारण मिर्गौलाको पत्थरी पनि हो । शरीरमा मिर्गौलाको पत्थरी बन्नुको मुख्य कारण कम मात्रामा पानी पिउनु हो । कम पानी पिउँदा पिसाब बाक्लो हुन्छ, जसले गर्दा युरिक एसिड र क्यासियम अक्सालेटको क्रिस्टल (ढुंगा) बन्न जान्छ । जसले गर्दा पिसाब छान्न कठिन हुन्छ । मिर्गौलाको पत्थरीको समयमै उपचार गरिएन भने पत्थरीको आकार बढ्न थाल्छ । यो एक आपतकालीन समस्या हो किनभने तब यी ढुंगाहरुले पिसाबको प्रवाहलाई रोक्छ, जसले पिसाब बाहिर आउन सक्दैन ।
मधुमेह
बारम्बार पिसाब लाग्नु र हरेक पटक धेरै पिसाब लाग्नु मधुमेहका मुख्य लक्षण हुन् । मधुमेहमा रगतमा चिनीको मात्रा बढ्छ, यसले मिर्गौलामा धेरै दबाब दिन्छ र उनीहरुले अतिरिक्त चिनीलाई पूर्ण रुपमा अवशोषित गर्न सक्दैनन् । जसकारण पिसाबको माध्यमबाट अतिरिक्त चिनी बाहिर निस्कन्छ, तर यस समयमा शरीरबाट धेरै मात्रामा पानी पनि सोस्छ । जसकारण पिसाब बढी निस्कन थाल्छ । यस्तो अवस्थामा धेरै तिर्खा लाग्दा पानीको मात्रा बढ्छ र बारम्बार पिसाब फेर्न बाध्य बनाउँछ ।
मानसिक समस्या
एन्जाइटी, तनाव हुँदा व्यक्तिमा पिसाबको समस्या हुन सक्छ । एचडीएच हार्मोन (पिसाबलाई कम गराउने हार्मोन) औसतभन्दा कम रिलिज हुन्छ, जसले पिसाब पटक–पटक लागि रहन्छ ।
दिनमा कति पटक पिसाब आउनु सामान्य
एक दिनमा कति पटक पिसाब फेरिन्छ, त्यसले स्वास्थ्य स्थितिबारे बताउँछ । सामान्यतया एक दिनमा सात–आठ पटकसम्म पिसाब लाग्नु सामान्य हो । रातको समयमा पटक–पटक पिसाब लाग्छ भने त्यसलालाई गम्भीरतापूर्व लिनुपर्छ । राति निन्द्रा बिथोल्ने गरी पिसाब आइरहनुले विभिन्न समस्याको संकेत गर्छ । राति एक वा दुई पटकसम्म पिसाब फेर्न उठ्नु सामान्य हो । तर पटक–पटक पिसाब लाग्छ भने त्यसको उपचार खोज्नैपर्छ ।
परीक्षण तथा उपचार
स्वास्थ्यमा केही समस्या छ कि छैन भनेर पहिचान गर्न सबैभन्दा पहिले मूत्र परीक्षण गरिन्छ । त्यसबाट पहिचान नभए अल्ट्रासाउण्ड लगायतका अन्य परीक्षण गरिन्छ । पटक–पटक पिसाब लाग्ने समस्यामा मानसिक तथा शारीरिक लक्षणलाई हेरेर उपचार प्रक्रिया तय गरिन्छ । मिर्गौलाको पत्थरी देखिएमा यसको आकार सानो छ भने जीवनशैली परिवर्तन गरेर पनि ठीक हुन्छ । तर अलिकति ठूलो आकारको भएमा शल्यक्रिया गर्नुपर्ने हुन्छ । शल्यक्रिया चिरफार नगरी दूरबीन प्रविधिबाट गरिन्छ ।
त्यस्तै, यूटीआईको समस्या भएमा सरसफाइमा ध्यान दिने र पर्याप्त मात्रामा पानी पिउने गर्दा राहत मिल्छ । मधुमेह छ भने त्यसलाई औषधिले नियन्त्रण गर्नुपर्छ । मानसिक समस्या हो भनेपनि आनिबानी र औषधिले यसलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।
डा. महत युरोलोजिस्ट हुन् । उनी विभिन्न अस्पतालमा उपलब्ध छन् ।
