काठमाडौं । छिमेकी मुलुक भारतको राजधानी दिल्ली यतिबेला पानीको ठूलो संकटबाट गुज्रिरहेको छ । दिल्लीमा पानीको अभावका कारण दिल्लीवासी निकै चिन्तित छन् । आवश्यकता अनुसार पानीको उपलब्धता करिब २५ देखि ३० प्रतिशतले घटेको छ । यसको असर यस्तो देखिएको छ कि दिल्लीको शहरका मानिसहरुपनि बाल्टिनमा पानी खोज्न निस्किनु पर्ने अवस्था आएको छ । दिल्लीको सबैभन्दा पोश क्षेत्र लुटियन जोनमा पनि धेरै क्षेत्रहरूले यस समयमा पानीको ट्याङ्करमा भर पर्नु परेको छ।
पानीको उपलब्धतामा सहमति हुन सकेको छैन
वर्षा सुरु भएपछि मात्रै दिल्लीको पानी संकटमा केही सुधार आउने बताइएको छ । अहिले धेरै दिनदेखिको चर्को गर्मीबाट राहत मिल्ने सम्भावना नरहेको र यस खानेपानी संकटबारे हालै बसेको बैठकमा छिमेकी प्रदेशबाट पानी उपलब्ध गराउने विषयमा सहमति हुन सकेको छैन । दिल्ली पानी आपूर्तिको लागि हरियाणा, उत्तर प्रदेशमा निर्भर छ। राष्ट्रिय राजधानी दिल्लीमा असीमित पानी आपूर्ति भएको छ। यस पटक पानीको अभाव राजनीतिक कारणले बढी देखिएको छ ।
यद्यपि हरियाणा आफैंले पानीको संकट सामना गरिरहेको छ। यसका आधारमा यो पानी संकट अझै केही दिन जारी रहने प्रष्ट हुन्छ । पानी सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण दैनिक आवश्यकता हो, यो बिना जीवन कल्पना गर्न गाह्रो छ। पानी कै कारण भारतमा कयौं मानिसको मृत्यु हुने गरेको, प्राणघातक रोग लाग्ने गरेको अनुशन्धानले देखाएको छ ।
हरियाणाले हिमाचल प्रदेशबाट पानी पाउँछ
कुनै पनि मामिलामा अर्को पक्षलाई दोष दिन माहिर दिल्ली सरकार भन्छ, हरियाणा सरकारले हामीलाई पानी नदिइरहेको छ । हिमाचलबाट पानी छाड्ने भनिएको छ तर हरियाणा सरकारले छोडेको छैन । त्यसलाई अस्वीकार गर्दै हरियाणाका सिँचाइ तथा जलस्रोत मन्त्री अभय सिंह यादवले हिमाचल प्रदेशबाट पानी नआएको बताए । अभयले भने कि यदि हरियाणाले हिमाचल प्रदेशबाट पानी लिन्छ भने, उसले तुरुन्तै दिल्ली पठाउँछ। यो राज्यहरू बीचको कुरा हो तर अचम्मको कुरा यो छ कि केन्द्र सरकारले यस विषयमा कुनै प्रतिक्रिया दिइरहेको छैन । कुनै प्रकारको समाधानको बारेमा कुरा गरिरहेको छैन। दिल्लीको पानी संकटमा केन्द्रको मौनता चिन्ताजनक छ । किनकि दिल्ली एक केन्द्र शासित प्रदेश हो र त्यसैले धेरै मामिलामा उत्तरदायित्व केन्द्र सरकारको छ ।
तल्लो क्षेत्रमा अतिक्रमण गरेर घर निर्माण सुरु भएको छ
विज्ञहरूका अनुसार दिल्लीको पानी संकटको सबैभन्दा ठूलो कारण यहाँ पर्याप्त पानी क्षेत्र नहुनु हो। कुनै समय दिल्लीको कुल १५०० वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमध्ये १८ वर्ग किलोमिटर जलक्षेत्र थियो। यसमा पनि सबैभन्दा ठूलो हिस्सा यमुनाको डाउनस्ट्रीम क्षेत्रमा हुन्थ्यो। कुनै समय यो जलक्षेत्र जनताको तिर्खा मेटाउन पर्याप्त थियो । तर, यमुनाको बहाव क्षेत्रमा धेरैले अतिक्रमण गरेर घर बनाउन थालेका छन् र अहिले थोरै होइन धेरै भएको छ । त्यहाँ दिनहुँ अतिक्रमण भइरहेको छ तर सरकार र प्रशासनले कुनै कारबाही गरेको छैन ।
सृष्टिको विनाश र मानव जीवनमा आक्रमण
अब बुझ्नुहोस् कि दिल्ली सरकारको लापरवाहीका कारण बाँकी जलक्षेत्रहरू पनि अतिक्रमणको सिकार भए जसका कारण जलक्षेत्र संकुचित भयो। यसको असर दिल्लीको भूजल स्तर पनि निकै कम भएको छ । जब मानवले पानी भण्डारणको ठाउँ लिन्छ, तब ब्रह्माण्डको विनाश र मानव जीवनमा आक्रमण निश्चित छ। वास्तवमा यहाँ सम्पूर्ण खेल भोट बैंकको हो । राज्य सरकारले उनीहरूको आधार कार्ड र मतदाता परिचयपत्र बनाउँछ र समय आएमा उनीहरूको भोट प्रयोग गर्दछ।
जहाँ यहाँ आएर बसेका मानिसहरूको इतिहास कसैलाई पनि स्पष्ट रूपमा थाहा छैन। कतिपयले यी बाहिरी राज्यबाट कामको खोजीमा आएका मानिस हुन् भन्छन् भने कतिपयले फरक–फरक कारण दिन्छन् तर जेसुकै कारण भए पनि यहाँ बसोबास गर्नेहरूले आफ्नै उपनिवेश बनाएका छन्, जुन निकै जोखिमपूर्ण पनि छ । पानी मानव जीवनको पर्यायवाची हो र त्यसविना मानिस बाँच्न सक्दैन । तर दिल्लीको जमिनको गर्भमा रहेको पानीपनि अब सकिदै गएको छ । जमिन माथीका पानीका सतहमा माटो भरेर सिमेण्टले टालिएको छ । भित्रसम्म आकाशबाट परेको पानी जाँदैन । यसैले अब विकल्प नखोजिए केही बर्षमा दिल्लीमा पानीकै कारण मानिसहरुको मृत्यु निश्चित जस्तै छ ।
